درس اول

✍🏻امتداد-کریم عابدی، استاد دانشگاه و عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران اسلامی

🔹امام در آخرین سخن خود به اهل کوفه، بر یکی از ابعاد اساسی شخصیت و وجود انسان، تأکید ورزیده‌‌اند و آن حریّت است. یا شِیعَةَ الِ ابیسفیان، إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ دِینٌ و کُنتُم لَا تَخَافُونَ الْمَعَادَ فَکُونُوا أَحْرَاراً فی دنیاکم: “ای پیروان خاندان ابوسفیان! اگر دین ندارید و از روز جزا نمی‌‌‌هراسید، در زندگی حرّ و آزادمرد باشید”.

🔹در این خصوص ذکر چند نکته مهم، ضروری است:

🔹 انسان از نقطه‌نظر تکوینی- فی‌نفسه چون انسان است- آزاده آفریده شده است. چنانکه امام علی(ع) می‌‌‌فرماید: وَلا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکْ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللّه حُرَّاً: “هرگز بنده‌‌ی دیگری مباش، که خدا تو را آزاده آفریده است”. کلمه‌‌ی “جعل” در جمله‌‌ی علی(ع)، از جنس تکوینی است. علی(ع) در جای دیگری نیز به بیانی دیگر بر این “جعل” و “تکوین” تأکید می‌‌‌ورزد: اَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ آدَمَ لَمْ يَلِدْ عَبْداً وَ لَا أَمَةً وَ إِنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ أَحْرَارٌ : “ای مردم! آدم نه بنده‌‌‌ای زایید و نه کنیزی، به تحقیق مردم همه آزادند”. انسان همان گونه که بر فطرت الهی آفریده شده، روح الهی در او دمیده شده و امانت‌دار الهی است، آزاد هم آفریده شده است. لذا این آزادی- چه آزادی از بند نفس و چه آزادی از قیود استبداد- هم جزء ویژگی ذاتی و تکوینی آدمی است و هم جزء حقوق جدایی‌ناپذیر و لاینفک وجود انسان- به ماهُوَ انسان- است. انسان به صرف انسان بودن، هم واجد این ویژگی ذاتی می‌‌‌شود و هم واجد این حق ذاتی. این “ویژگی” و “حق” را نه از جایی می‌‌‌آوردند و نه از کسی می‌‌‌گیرند. نفس انسانیت انسان، موجب و موجد این “ویژگی” و “حق” است.

🔹”حریت” و “آزادگی” اولاً و بالذات یک مفهوم اخلاقی است. سخن امام حسین(ع) دقیقاً بر استقلال اخلاق (که یکی از وجوه بارز آن حریت است) از دین و لذا بر تقدم اخلاق (به واسطه‌‌ی “تکوینی” بودن حریت) بر دین دلالت دارد. بنابراین می‌‌‌توان بر این مبنا بر نظریه‌‌ی تقدم اخلاق بر دین و استقلال آن از دین که عمدتاً یک اندیشه معتزلی است (در مقابل نظریه‌‌ی اشاعره)، مهر صحت نهاد. این نظریه می‌‌‌گوید: “ارزش‌‌های اخلاقی (از جمله حریت) و باید و نبایدهای اخلاقی، وجود و هویتی مستقل از دین دارند و صرف‌نظر از نقل و وحی، شناختنی و قابل توجیه‌اند و بدون دخل و تصرف، مورد تأیید، پذیرش و امضای دین قرار می‌‌‌گیرند”. اخلاق (و از جمله حریت) مقوله‌‌‌ای فرادینی است و دین نمی‌‌‌تواند در آن دخل و تصرف کند و یا آنها را تغییر دهد.

🔹 برمبنای فرمایش امام، می‌‌‌توان انسان‌‌های متخلق به فضایل اخلاقی (از جمله حریت) را بیرون از دایره‌‌ی دیانت نیز سراغ گرفت. وارستگی، حریت، و زیست اخلاقی را می‌‌‌توان در میان غیردینداران نیز یافت و باید این امر را که بیرون از دایره‌‌ی دیانت افرادی یافت می‌‌‌شوند که زیست اخلاقی پیشه کرده‌اند، تصدیق کرد و پذیرفت. دینداران باید دایره “اخلاقی زیستن” (از جمله داشتن حریت) را فراخ بگیرند تا دریابند که علاوه بر دینداران، انسان‌‌های غیردینداری هم یافت می‌‌‌شوند که اخلاقی زندگی می‌‌‌کنند.

🔸متن کامل

امتداد

@emtedadnet