🖊 یادداشتی از محمود عارفی قوچانی
🔸در جریان تجاوز نظامی اخیر رژیم صهیونیستی به خاک ایران که با حملات هوایی و پهپادی گسترده در طول ۱۲ روز همراه بود، بار دیگر چهره‌ای آشکار از سیاست‌های تهاجمی و فراقانونی این رژیم به نمایش درآمد. در کنار هدف‌گیری زیرساخت‌های نظامی و دفاعی، بخش قابل‌توجهی از این تجاوز، به جنگ ترکیبی و اقدامات پنهان اطلاعاتی اختصاص داشت؛ از جمله ترور هدفمند دانشمندان و نخبگان علمی کشور.
🔸اگرچه ترور دانشمندان ایرانی در سال‌های گذشته نیز مسبوق به سابقه بوده، اما هم‌زمانی این اقدامات با یک درگیری نظامی رسمی، آن را وارد مرحله‌ای تازه از نقض صریح و سازمان‌یافته حقوق بین‌الملل کرده است.
🔸شهیدان برجسته‌ای چون سید امیرحسین فقهی، محمدمهدی طهرانچی، عبدالحمید مینوچهر، اکبر مطلبی زاده، احمدرضا ذوالفقاری، فریدون عباسی‌دوانی، سعید برجی، منصور عسگری، علی بکایی کریمی، علی باکویی کتریمی، محمدرضا صدیقی و نیز مجید شهریاری، مصطفی احمدی روشن، داریوش رضایی‌نژاد و محسن فخری‌زاده، نه در میدان نبرد بلکه در محل کار، منزل شخصی و یا حتی خودرو شخصی خود هدف قرار گرفتند، و در برخی موارد، همسر، کودکان و نیز همسایگان آنان نیز قربانی این جنایت شدند.
🔸این رخدادها، که با حمایت مستقیم یا غیرمستقیم دولت‌های خارجی و سرویس‌های اطلاعاتی همراه بوده‌اند، نه‌تنها چالشی برای امنیت ملی ایران، بلکه آزمونی برای اصول بنیادین حقوق بین‌الملل و اخلاق جهانی هستند. اکنون پرسش اصلی آن است که آیا این اقدامات را می‌توان مصداق جنایت جنگی دانست؟ و اگر چنین است، جامعه جهانی چه مسئولیتی در قبال آن دارد؟
🔻حقوق بین‌الملل چه می‌گوید؟
💢بر اساس اسناد کلیدی حقوق بین‌الملل، به‌ویژه اساسنامه رم دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) و کنوانسیون‌های ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن‌ها، «جنایت جنگی» به اقداماتی گفته می‌شود که اصول بنیادین جنگ را نقض می‌کنند؛ از جمله:
اصل تمایز (Distinction) میان غیرنظامیان و نظامیان؛
اصل تناسب (Proportionality) در کاربرد زور؛
اصل ضرورت نظامی (Military Necessity)؛
اصل احتیاط (Precaution) برای جلوگیری از تلفات غیرنظامی.
🔻 آیا دانشمندان هدف مشروع نظامی‌اند؟
🔻یکی از نخستین سؤالات این است که آیا این دانشمندان را می‌توان «اهداف نظامی مشروع» دانست؟
🔸بر اساس حقوق جنگ، تنها کسانی که مستقیماً در مخاصمه شرکت دارند می‌توانند هدف حمله قرار بگیرند. حتی اگر دانشمندی در پروژه‌ای با کاربرد دوگانه (نظامی/غیرنظامی) مشارکت داشته باشد، اما در لحظه‌ی ترور درگیر عملیات جنگی نباشد، همچنان غیرنظامی تلقی می‌شود و هدف قرار دادن او، ممنوع است.
🔻 ترور در خانه؛ خیابان؛ در حضور خانواده
🔸وقتی دانشمندی در خانه شخصی یا خودروی شخصی هدف قرار می‌گیرد، و در این حمله افراد غیرنظامی مانند همسر یا کودک او نیز جان می‌بازند، موضوع به وضوح وارد حوزه جنایات جنگی می‌شود. چرا؟ بر اساس بندهای ماده 8 اساسنامه رم:
🔸«کشتن عمدی افراد غیرنظامی یا حملاتی که منجر به تلفات غیرنظامی بیش از حد نسبت به دستاورد نظامی شوند، جنایت جنگی محسوب می‌شوند.»
🔸همچنین طبق ماده 51 پروتکل الحاقی اول کنوانسیون ژنو: حملات علیه غیرنظامیان و مکان‌های غیرنظامی، تحت هر شرایطی ممنوع است.
🔸بنابراین، ترور فردی که در حالت غیررزمی و در محیط غیرنظامی قرار دارد، آن هم به شکلی که به مرگ اطرافیان بی‌گناهش منجر شود، در تضاد کامل با این اصول است.
🔻حال که بین ایران و اسرائیل یک جنگ رسمی رخ داده است، آیا ترور دانشمندان در داخل خاک ایران همچنان جنایت جنگی خواهد بود؟
🔸پاسخ آری است، زیرا: محل انجام عملیات (مثلاً خیابان یا منزل) خارج از جبهه جنگ است؛ فرد مورد هدف در لحظه حمله مشارکت نظامی نداشته و نیز عملیات ترور باعث تلفات جانبی (کودک، همسر، رهگذر، همسایگان) شده است.
🔸این‌ها مصداق کامل حمله غیرقانونی و نامتناسب هستند که طبق حقوق بین‌الملل، جنایت جنگی محسوب می‌شوند.
🔸در تحلیل نهایی، ترور دانشمندان ایران، آن هم در محیط‌های غیرنظامی، بدون هشدار، و همراه با شهادت اطرافیان غیرنظامی، از منظر حقوق بین‌الملل به‌روشنی واجد عناصر جنایت جنگی است.
🔸جامعه جهانی، به‌ویژه نهادهای قضایی بین‌المللی، مسئول‌اند تا این موارد را مستندسازی و پیگیری کنند. چشم‌پوشی از چنین جنایاتی، خطرناک‌ترین پیام ممکن را به جهانیان مخابره می‌کند: «ترور، اگر هدفمند و دولتی باشد، قابل‌چشم‌پوشی است.»/ جماران
https://www.jamaran.news/fa/tiny/news-1675878
🇮🇷 @jamarannews
